
Wie was Atatürk?
Mustafa Kemal Atatürk werd geboren in 1881 in Thessaloniki (Turks: Selanik). Hij groeide op tijdens een tijd waarin het Ottomaanse Rijk grote veranderingen doormaakte. Vanaf jonge leeftijd toonde Atatürk leiderschapskwaliteiten en een sterke visie om Turkije te moderniseren. Hij sloot zich aan bij de Jonge Turken en speelde een belangrijke rol in de onafhankelijkheidsstrijd van Turkije. Door zijn militaire opleiding en strategisch denken groeide hij uit tot de leider die het land hielp naar een nieuw tijdperk van onafhankelijkheid, hervormingen en vrijheid van de imperialistische bezetters, waaronder de Engelsen, Fransen en Grieken.
Inhoudsopgave
- Wie was Atatürk?
- Val van het Ottomaanse Rijk
- De Turkse onafhankelijkheidsoorlog
- Oprichting van de Republiek Turkije
- Atatürk’s Ideologie
- Turkije na Atatürk
- Samenvatting
Val van het Ottomaanse Rijk
De eerste wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog koos het Ottomaanse Rijk de kant van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. Deze keuze bleek fataal, aangezien het Ottomaanse leger werd verslagen en veel grondgebied verloor aan de geallieerden. In deze periode begon ook de opkomst van nationalisme binnen het Ottomaanse Rijk. Verschillende volkeren, zoals de Grieken, Armeniërs en Arabieren, streefden naar onafhankelijkheid, wat leidde tot onrust en de uiteindelijke ineenstorting van het Ottomaanse Rijk.
Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog, na de overwinning van de slag bij Gallipoli, stond het Ottomaanse Rijk aan de kant van de verliezers, samen met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije. In die moeilijke periode begonnen verschillende volkeren, zoals de Grieken, Armeniërs en Arabieren, zich te verenigen om hun onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Deze bewegingen kregen steun van de geallieerden, waaronder de Engelsen, Russen en Fransen. De Armeniërs kregen zelfs ondersteuning van het Russische rijk met de belofte dat ze onafhankelijk zouden worden als ze in meerderheid zouden zijn in het gebied dat nu Oost-Turkije en het huidige Armenië is. Dit leidde tot geweld en het vermoorden van Turkse burgers in die regio. Het gevolg van deze acties was dat het Ottomaanse Rijk het Verdrag van Sèvres moest ondertekenen door Sultan Vahdettin, de laatste sultan van het Ottomaanse Rijk.

Verdrag van Sèvres
Het verdrag van Sèvres had verwoestende gevolgen voor het rijk. Veel grondgebied werd verloren en het huidige Turkije werd verdeeld door de geallieerden, waaronder de Engelsen, Fransen, Grieken, Italianen en Armeniërs. Mustafa Kemal en zijn aanhangers waren fel tegen dit verdrag, omdat het grote delen van het Ottomaanse grondgebied weggaf, terwijl er veel soldaten voor het rijk zijn gesneuveld.
Uiteindelijk resulteerde het Verdrag van Sèvres in aanzienlijke territoriale verliezen voor het Ottomaanse Rijk en leidde het tot de uiteindelijke ineenstorting van het Ottomaanse Rijk. De Grieken kregen het westen van het huidige Turkije in handen, de Italianen zouden het zuidwesten van Turkije krijgen, de Engelsen kregen het gebied rond Istanbul en Istanbul zelf, en het zuidoosten van Turkije. De Fransen kregen het zuidoosten van Turkije en de Armeniërs kregen heel Oost-Turkije. Voor de Turken bleef alleen het noorden en het gebied rondom Ankara / centraal Turkije over.
De Turkse onafhankelijkheidsoorlog
Oprichting van het Turkse leger
De Turkse onafhankelijkheidsoorlog begon met de vastberadenheid van Mustafa Kemal om het bezette Anatolië te bevrijden van buitenlandse overheersing. Het leger, opgebouwd door Atatürk en zijn aanhangers, voerde verschillende belangrijke veldslagen tegen de geallieerde bezetters, waaronder Grieken, Fransen en Italianen. De strategie van Mustafa Kemal was gebaseerd op guerillaoorlogvoering en tactische verplaatsingen om de overmacht van de geallieerde troepen te overwinnen.
Anatolië werd van alle kanten bezet. Nadat het reguliere leger was gevormd, voegden de verspreide strijdende milities zich onmiddellijk bij het leger. Zo werd de leiding en controle gecentraliseerd vanuit één punt (Ankara). De Turkse Onafhankelijkheidsoorlog werd op drie grote fronten gevoerd: het Oostfront, het Westfront en het Zuidfront. In het Oostfront werd gevochten tegen de Russen en Armeniërs. In het Zuidfront werd gevochten tegen Italië, Frankrijk en Engeland. Het Westfront strekte zich uit met Italië en Griekenland, waar de meest cruciale strijd plaatsvond.

Overwinningen
Mustafa Kemal samen met het Turkse leger won overal van de bezetters en zijn leger behaalde talloze overwinningen. Na de slag bij Dumlupınar in 1922, waarbij het Griekse leger werd verslagen, werd niet alleen westelijk Anatolië bevrijd, maar ook de stad Izmir en omliggende gebieden. In Izmir werden de Griekse bezetters in de Egeïsche Zee gedreven door de Turkse soldaten. De bezetters werden verdreven uit Turkse gebieden en Mustafa Kemal’s leiderschap zorgde ervoor dat Istanbul en het gebied rondom de stad weer volledig aan Turkije werden teruggegeven.
Tijdens de bevrijdingsoorlog richtte Mustafa Kemal zich niet alleen op militaire overwinningen, maar ook op het verenigen van verschillende bevolkingsgroepen binnen Anatolië. Hij promootte de noodzaak van eenheid en samenwerking tussen verschillende etnische en religieuze gemeenschappen, wat cruciaal was voor het heropbouwen van het land. Uiteindelijk, na een reeks succesvolle veldslagen en diplomatieke inspanningen, bracht de Turkse onafhankelijkheidsoorlog het volledige bevrijdingsproces tot stand, wat leidde tot de oprichting van de Republiek Turkije in 1923.

Vrede van Lausanne
Na de overwinning van Mustafa Kemal en zijn leger in de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog, waarbij bezette gebieden in Anatolië werden heroverd op de geallieerde bezetters, werd er een nieuw vredesverdrag gesloten – de Vrede van Lausanne. Dit verdrag verving het eerdere en veel nadeligere Verdrag van Sèvres, dat aanzienlijke territoriale verliezen voor het Ottomaanse Rijk had betekend. Tijdens de onderhandelingen in Lausanne, die plaatsvonden tussen 1922 en 1923, werd een nieuwe, realistische grens voor Turkije vastgesteld. Hierdoor werden de gebieden die bezet waren door de Grieken, Fransen, Italianen en Armeniërs officieel aan de Turken teruggegeven.
Na het ondertekenen van het verdrag op 24 juli 1923, werd op 29 oktober 1923 de Republiek Turkije uitgeroepen door Mustafa Kemal Atatürk. Hij werd de eerste president van de nieuwe republiek. Dit moment markeerde de geboorte van het moderne Turkije, waar nationale soevereiniteit en onafhankelijkheid centraal stonden. Met dit verdrag kreeg Turkije erkenning van zijn grenzen en kon het land zich richten op interne hervormingen en de opbouw van een sterke, nationalistische, industriële onafhankelijke staat.


Oprichting van de Republiek Turkije
Op 29 oktober 1923 werd de Republiek Turkije uitgeroepen door Mustafa Kemal, die direct gekozen werd als de eerste president van het land. De oprichting van de Republiek markeerde een historische stap in de geschiedenis van Turkije, waarbij een nieuwe politieke structuur en grondwet werden geïntroduceerd om het land te moderniseren en te ontwikkelen. In 1934 kreeg Mustafa Kemal de achternaam “Atatürk” toegewezen.

Modernisering
Atatürk streefde ernaar om Turkije te bevrijden van de verouderde Ottomanse tradities en waarden die verantwoordelijk waren voor het verval van het rijk. Het oude Ottomaanse gedachtegoed was te gefragmenteerd en ontbeerde een sterk gevoel van Turks nationalisme. Mustafa Kemal geloofde dat de kern van een moderne en vooruitstrevende staat gebaseerd moest zijn op eenheid en samenwerking, ongeacht etnische of religieuze achtergrond. Hij introduceerde daarom een nieuw Turks nationalisme dat benadrukte: “We zijn allemaal Turken”. Deze visie weerspiegelde de bekende uitspraak van Atatürk:
“Ne mutlu Türküm diyene”
(Gelukkig degene die zegt: ik ben een Turk). Als aanvoerder van deze vernieuwingen richtte Atatürk zich op de industrialisatie van het land. Dankzij de door hem gestichte fabrieken steeg de productie in de zware industrie met 152% tussen 1929 en 1938, terwijl de totale industriële productie met 80% toenam.



Hervormingen
De hervormingen die Atatürk doorvoerde waren essentieel voor de economische vooruitgang van het land. Hij moderniseerde Turkije in een hoog tempo, waarbij traditionele en islamitische praktijken werden vervangen door westerse en moderne alternatieven. Het sultanaat en kalifaat werden afgeschaft. Het oude Arabische schrift werd vervangen door het Latijnse schrift, de islamitische kalender werd vervangen door de Gregoriaanse kalender en vrouwen kregen stemrecht – het eerste land in Europa waar vrouwen stemrecht kregen. Inwoners van Turkije kregen voor het eerst achternamen en op scholen en universiteiten werden studenten onderwezen in het strafrecht van Italië en het burgerlijk recht van Zwitserland. Deze veranderingen vormden de basis voor een moderne, seculiere en progressieve staat.

Staatsinrichting
Met de afschaffing van de islamitische wetgeving maakte Atatürk van de Republiek Turkije een seculiere staat. Dit betekende dat religie een persoonlijke keuze werd, waarbij de staat de burgers niet meer verplichtte tot religieuze gedragingen. Alle religies werden erkend als gelijkwaardig, zonder dat de overheid een specifieke religieuze overtuiging boven andere stelde. Deze seculiere benadering bevorderde een inclusieve en democratische samenleving waarin de rechten en vrijheden van alle burgers werden beschermd, ongeacht hun religieuze of etnische achtergrond.
Atatürk en de Islam
Het is belangrijk om te benadrukken dat hoofddoeken tijdens de regering van Atatürk niet verboden werden, zoals soms wordt beweerd. Mustafa Kemal Atatürk geloofde in een gematigde en moderne interpretatie van de islam, waarin de vrijheid van godsdienst centraal stond. Hij moedigde de verdraagzaamheid van religieuze praktijken aan, zolang deze geen schadelijke invloed hadden op de samenleving. Atatürk geloofde in de rol van religie als een noodzakelijke instelling, maar zag het als een privéaangelegenheid, waarbij de staat burgers niet verplichtte om religieuze gedragingen na te volgen.
Atatürk vertaalde de Koran in het Turks zodat mensen het konden begrijpen en hun eigen interpretatie konden vormen zonder de tussenkomst van spirituele leiders. Hij richtte ook de Diyanet (Presidium voor Godsdienstzaken) op, een Islamitisch staatsinstelling die werd opgericht om de islam te beschermen tegen extremistische sekten en manipulaties die tegen de belangen van de Turkse staat opereerden.


Was Atatürk een moslim?
Atatürk verklaarde herhaaldelijk dat de islam een essentieel onderdeel van de Turkse identiteit was, en noemde de Koran “het meest glorieuze” en profeet Mohammed (Vrede zij met hem) “onze profeet, onze meester”. Hieruit is te concluderen dat Atatürk een moslim was. Helaas zijn er veel onbetrouwbare bronnen en verzonnen verhalen die beweren dat Atatürk vijandig stond tegenover de islam, wat niet overeenkomt met zijn werkelijke visie op religie en tolerantie.


Atatürk’s Ideologie
Kemalisme
Het Kemalistische ideologie werd ontwikkeld door Mustafa Kemal Atatürk en zijn medestanders in de jaren dertig van de vorige eeuw. Deze politieke filosofie omvat zes kernprincipes: republikanisme, nationalisme, populisme, etatisme, secularisme en hervormingsgezindheid. Deze principes werden vastgelegd in het partijprogramma van de Republikeinse Volkspartij (CHP), de partij van Atatürk, en in 1937 werden ze ook opgenomen in de Turkse grondwet.
Republikanisme benadrukt dat Turkije een republiek is en dat dit onveranderlijk is, zoals vastgelegd in artikel 1 van de grondwet. Nationalisme richt zich op de eenheid van alle burgers van de republiek, met een sterke Turkse identiteit. Populisme legt de nadruk op het belang van het gehele volk boven dat van individuen of specifieke groepen. Etatisme stelt dat de staat verantwoordelijk is voor het leiden van maatschappelijke en economische veranderingen. Secularisme verwijst naar de scheiding van religie en politiek, waarbij de staat volledige controle behoudt over religieuze instellingen. Tot slot benadrukt hervormingsgezindheid de noodzaak van voortdurende hervormingen en modernisering van de samenleving.
Atatürk’s Beginselen en Reformaties
Atatürk’s Beginselen en Reformaties (Turks: Atatürk İlke ve İnkılapları) vormen de fundamentele principes en hervormingen van de Turkse Republiek. Hier is een overzicht van deze principes, gestructureerd binnen het kader van de Nationale en Lozan-verdragen:
- Nationale Soevereiniteit – De soevereiniteit van de Turkse natie is onbetwistbaar en onbeperkt. Met de Turkse grondwet van 1921 werd soevereiniteit aan het volk gegeven en werd het Grote Nationale Parlement (TBMM) opgericht.
- Republikanisme – Een bestuursvorm waarbij soevereiniteit aan het volk toebehoort en wordt bestuurd door gekozen vertegenwoordigers. Dit is de regeringsvorm van de Turkse Republiek.
- Nationalisme – Een principe dat de nadruk legt op de historische wortels en cultuur van het Turkse volk, en bevordering van nationale eenheid en verbondenheid.
- Volkspartij – Dit principe benadrukt sociale rechtvaardigheid en gelijke rechten voor alle burgers, zonder onderscheid naar status of afkomst.
- Etatisme – Een principe dat de regulering van economische activiteiten door de staat betekent, waarbij de staat een actieve rol speelt in de economische en maatschappelijke ontwikkeling.
- Laïciteit – De scheiding tussen religie en staat, waarbij alle burgers dezelfde rechten genieten op basis van godsdienstvrijheid en secularisme.
- Modernisme – Hervormingen en revoluties geïntroduceerd door Atatürk om de Turkse samenleving te transformeren naar een moderne, westerse standaard.

Turkije na Atatürk
Na de dood van Atatürk
Na de dood van Mustafa Kemal Atatürk in 1938, kwam zijn opvolger, İsmet İnönü, aan het roer van Turkije. Ondanks het feit dat Atatürk een grote invloed had gehad op de koers van het land, bleef het Kemalisme de fundamenten van de Turkse politiek en samenleving bepalen. İsmet İnönü, die Atatürk’s ideologie bleef volgen, zette de hervormingen voort die in de Atatürk-periode waren gestart, zoals de secularisering, de industrialisatie en de modernisering van het onderwijs.
In de daaropvolgende decennia bleef Turkije zich langzaam ontwikkelen op basis van de principes van het Kemalisme. Hoewel er politieke en economische veranderingen plaatsvonden, bleef het land vastbesloten om de basisprincipes van Atatürk’s visie te behouden, waaronder de nadruk op een seculiere en republikeinse staat. Na İnönü volgden verschillende andere presidenten, maar het Kemalisme bleef de leidende kracht achter de Turkse politieke structuur en beleidsvoering.
Atatürk is eigenlijk nog steeds springlevend
Tot op de dag van vandaag blijft het gedachtegoed van Atatürk levendig en van grote invloed in Turkije en de Turkse Republiek Noord-Cyprus. Atatürk is nog steeds enorm populair en wordt door miljoenen Turken over de hele wereld vereerd. Dit is te zien aan zijn foto’s op gebouwen, auto’s, vlaggen, de Turkse Lira en zelfs aan tatoeages van zijn handtekening op het lichaam van mensen. Overal in Turkije zie je de foto van Atatürk, in winkels tot aan overheidsgebouwen.
In bijna iedere Turkse stad is wel een standbeeld van Atatürk te vinden, zoals bijvoorbeeld op het Taksimplein in Istanbul.

Waar is Atatürk begraven?
Mustafa Kemal Atatürk overleed op 10 november 1938 om 09:05 in Istanbul. Elk jaar om 09:05 op 10 november houden de Turken 1 minuut stilte ter nagedachtenis aan Atatürk. Hij is begraven in het Anıtkabir, het mausoleum in Ankara.

Elk jaar op 10 november, de sterfdag van Atatürk, en op 29 oktober, de Republiek Dag, evenals andere officiële feestdagen en staatsbezoeken, komen de huidige president van Turkije en vertegenwoordigers van andere landen samen om een krans te leggen en een minuut stilte te houden ter ere van Atatürk, de grootste leider van de twintigste eeuw.
De YouTube-video van “140journos” hieronder laat zien hoe elk jaar op 10 november om 09:05 de herdenking voor Atatürk plaatsvindt.
Video 1. – 1 dakika: İstanbul’da 10 Kasım 9:05 via 140journos op YouTube.
Samenvatting
Mustafa Kemal Atatürk was een sleutelfiguur in de geschiedenis van Turkije, die de fundamenten legde voor de modernisering van het land na de ineenstorting van het Ottomaanse Rijk. Zijn leiderschap tijdens de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog en de oprichting van de Republiek Turkije markeerden een tijdperk van hervormingen en vernieuwingen, waarbij traditionele Ottomanse structuren werden vervangen door een seculiere, moderne staat met een sterke focus op nationalisme en industrialisatie. Zijn ideologie, Kemalisme, vormde de basis voor de politieke en sociale structuur van Turkije.
Belangrijkste punten:
- Mustafa Kemal Atatürk speelde een cruciale rol in de modernisering van Turkije na de ineenstorting van het Ottomaanse Rijk.
- Tijdens de Turkse Onafhankelijkheidsoorlog leidde hij het Turkse leger naar overwinningen en heroverde bezette gebieden.
- Het Verdrag van Sèvres leidde tot aanzienlijke territoriale verliezen voor het Ottomaanse Rijk, wat Atatürk fel beconcurreerde.
- De Republiek Turkije werd op 29 oktober 1923 uitgeroepen, met Atatürk als eerste president.
- Atatürk introduceerde belangrijke hervormingen zoals de Latijnse alfabetisering, scheiding van religie en staat, en vrouwenstemrecht.
- De Kemalistische ideologie omvat republikanisme, nationalisme, etatisme, secularisme, hervormingen en modernisme, en bleef tot ver na zijn dood invloedrijk in Turkije.